Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İnönü Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Kimya, Türkiye
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Selcan Şener
Danışman: Nurhayat Özdemir
Özet:
Özet Nane, ballıbabagiller (Lamiaceae) familyasının Mentha cinsini oluşturan bütün
Dünya'da görülebilen 25 30 türün ortak adı. Genellikle temmuz ve ağustos ayları
arasında açarlar ve bu bitki uçucu yağ bakımından zengin nane kokulu
yapraklar üretir. Türler arasındaki kesin
ayrım belirsizdir; 13 ila 24 tür olduğu tahmin edilmektedir. Birçok melez türü bilinmektedir. Cinsin
Avrupa, Afrika, Asya, Avustralya ve Kuzey Amerika'da birçok türü vardır. Mentha cinsini
oluşturan türler geniş bir dağılıma sahip, ıslak ve nemli topraklarda en iyi şekilde
büyür. Nane 10-120 cm boyunda büyür ve belirsiz bir alana yayılabilir.
Kontrolsüz yayılma eğilimleri nedeniyle, bazı naneler istilacı olarak kabul edilir. Yaprak
yapısı yumuşak olan Arapgir Mor Reyhanı, 5 ila 10 cm arası uzunlukta ve 3 ila
6 cm arası genişlikte olup, rengi genel olarak mordur. Endemik bir tür olduğu
için başka yerlerde yetiştirilen Arapgir Reyhanı’nın adapte olamayarak renk
ve aromasını kaybettiği görülmüştür. Reyhan ılıman ve Akdeniz iklimlerinde
yetişir. Mor ve normal yeşil renklerde farklı çeşitleri bulunmaktadır. Çoğu zaman "Reyhan" fesleğen ile
karıştırılan fakat farklı olan bir
bitkidir. Kırmızı fesleğen olarak adlandırılan reyhan, keskin ve muhteşem aromatik
kokusu ile birçok alanda kullanılabilir. Yaz sonuna doğru rengi değişen
bitki, Önce yeşil yaprak verir, güneş gördükçe rengi
koyulaşır, önce mavi, maviden mor renge gider. Reyhan yalnızca mutfaklarda
değil, çok eski tarihlerden beri alternatif tıp alanında da kullanılmaktadır.
Sağlıklı yaşam için etkili olan bitkiler arasında üst sırada yer almaktadır. Tıbbi ve aromatik bitkilere olan ilgi
giderek artmaktadır. Günümüzdeki toplumsal ve tarımsal değişmeler, üretim
alanı sınırlı olan pek çok tıbbi bitkilerde yerel çeşitliliğin kaybolma
riskini ortaya çıkarmaktadır. Bu amaçla kültür bitki türlerine ait yerel
çeşitlerin toplanması, karakterizasyonu, tarıma kazandırılması ve korunması
amacıyla yapılan çalışmalar yoğun şekilde devam etmektedir. Dağ nanesi ve mor reyhan, tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanım alanları, tarımsal
üretimi ve ekonomideki önemi ile beraber uçucu yağ bileşenleri, antioksidan aktivite,
antimikrobiyal aktivite, fenolik madde içerikleri ile ilgili bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Tıbbi
ve aromatik bitkiler bitkisel yağ, fonksiyonel gıda, ilaç etkin maddesi ve kozmetik
ürün olabilme potansiyellerinden dolayı
yaygın olarak kullanılmaktadır. Gıda sanayinde gıda katkı maddesi, baharat, bitkisel çay, gıda takviyesi gibi ürünler
için tıbbi ve aromatik bitkilerin uygun kalitede ve standartlarda üretilmesi ve işlenmesi
önemlidir. 2017 yılının
ağustos ayında coğrafi işaret için başvurusu yapılan Arapgir mor reyhanı,
Türk Patent Enstitüsü tarafından, coğrafi sınıfları Malatya iline bağlı
Arapgir ilçesi olarak belirlenmiş olup, yine 2017 yılının aralık ayında
“menşe adı” ile 266. coğrafi işaretli ürün olarak tescillenmiştir. |
Anahtar Kelimeler: Uçucu yağ, Dağ nanesi, Mor reyhan, GC-MS, FTIR
|