Özet

Nane, ballıbabagiller (Lamiaceae) familyasının Mentha cinsini oluşturan bütün Dünya'da görülebilen 25 30 türün ortak adı. Genellikle temmuz ve ağustos ayları arasında açarlar ve bu bitki uçucu yağ bakımından zengin nane kokulu yapraklar üretir. Türler arasındaki kesin ayrım belirsizdir; 13 ila 24 tür olduğu tahmin edilmektedir. Birçok melez türü bilinmektedir. Cinsin Avrupa, Afrika, Asya, Avustralya ve Kuzey Amerika'da  birçok türü vardır. Mentha cinsini oluşturan türler geniş bir dağılıma sahip,  ıslak ve nemli topraklarda en iyi şekilde büyür. Nane 10-120 cm boyunda büyür ve belirsiz bir alana yayılabilir. Kontrolsüz yayılma eğilimleri nedeniyle, bazı naneler istilacı olarak kabul edilir.

Yaprak yapısı yumuşak olan Arapgir Mor Reyhanı, 5 ila 10 cm arası uzunlukta ve 3 ila 6 cm arası genişlikte olup, rengi genel olarak mordur. Endemik bir tür olduğu için başka yerlerde yetiştirilen Arapgir Reyhanı’nın adapte olamayarak renk ve aromasını kaybettiği görülmüştür. Reyhan ılıman ve Akdeniz iklimlerinde yetişir. Mor ve normal yeşil renklerde farklı çeşitleri bulunmaktadır. Çoğu zaman "Reyhan" fesleğen ile karıştırılan fakat farklı olan bir bitkidir. Kırmızı fesleğen olarak adlandırılan reyhan, keskin ve muhteşem aromatik kokusu ile birçok alanda kullanılabilir. Yaz sonuna doğru rengi değişen bitki, Önce yeşil yaprak verir, güneş gördükçe rengi koyulaşır, önce mavi, maviden mor renge gider. Reyhan yalnızca mutfaklarda değil, çok eski tarihlerden beri alternatif tıp alanında da kullanılmaktadır. Sağlıklı yaşam için etkili olan bitkiler arasında üst sırada yer almaktadır.

Tıbbi ve aromatik bitkilere olan ilgi giderek artmaktadır. Günümüzdeki toplumsal ve tarımsal değişmeler, üretim alanı sınırlı olan pek çok tıbbi bitkilerde yerel çeşitliliğin kaybolma riskini ortaya çıkarmaktadır. Bu amaçla kültür bitki türlerine ait yerel çeşitlerin toplanması, karakterizasyonu, tarıma kazandırılması ve korunması amacıyla yapılan çalışmalar yoğun şekilde devam etmektedir.

Dağ nanesi ve mor reyhan, tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanım alanları, tarımsal üretimi ve ekonomideki önemi ile beraber uçucu yağ bileşenleri, antioksidan aktivite, antimikrobiyal aktivite, fenolik madde içerikleri ile ilgili bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Tıbbi ve aromatik bitkiler bitkisel yağ, fonksiyonel gıda, ilaç etkin maddesi ve kozmetik ürün olabilme potansiyellerinden dolayı yaygın olarak kullanılmaktadır. Gıda sanayinde gıda katkı maddesi, baharat, bitkisel çay, gıda takviyesi gibi ürünler için tıbbi ve aromatik bitkilerin uygun kalitede ve standartlarda üretilmesi ve işlenmesi önemlidir. 2017 yılının ağustos ayında coğrafi işaret için başvurusu yapılan Arapgir mor reyhanı, Türk Patent Enstitüsü tarafından, coğrafi sınıfları Malatya iline bağlı Arapgir ilçesi olarak belirlenmiş olup, yine 2017 yılının aralık ayında  “menşe adı” ile 266. coğrafi işaretli ürün olarak tescillenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Uçucu yağ, Dağ nanesi, Mor reyhan, GC-MS, FTIR