Akademik Veri Yönetim Sistemi
Moleküler Mikrobiyoloji Tanı ve Epidemiyoloji, Rıza Durmaz,Özgen Eser,Barış Otlu, Editör, Akademisyen Kitabevi, Ankara, ss.13-22, 2022
Salgın hastalıklar, insanlığın ilk kayıtlarından itibaren
tarihte yerini almış başlıca sağlık sorunlarından
biridir. Yirminci yüzyıl öncesinde veba, kolera,
cüzzam, sifiliz ve tifüs gibi bakteriyel etkenler
nedeniyle yüz milyonlarca insan kaybedilirken
1900’lü yıllardan sonra influenza virüs ve “human
immunodeficiency virüs” (HIV) başta olmak üzere
birçok viral patojenin küresel ölçekli yayılımı
olmuştur. İki bin yılı sonrasında ise “Severe acute
respiratory syndrome-accociated coronavirus”
(SARS-CoV), kuş ve domuz gripleri, ebola, “Middle
East respiratory syndrome–related coronavirus
(MERS-CoV), zika virüs ve son olarak da SARSCoV-
2 yayılımları ile mücadele edildi ve halen de
edilmeye devam edilmektedir. Yapılan öngörüler,
gelecek yıllarda da mevcut patojenlerin değişimi
veya yeni patojenlerin ortaya çıkışı ile birçok büyük
salgınla karşılaşılacağına işaret etmektedir 1.
Halen içinde olunan COVID-19 pandemisi,
1918-19 yıllarında yaşanılan İspanyol Gribi sonrası
insanlığın son yüzyılda yaşadığı ikinci en yıkıcı
salgın olmuştur. Bu pandemi, günümüz modern
tıbbının ulaştığı seviyeye rağmen Haziran 2022
itibariyle dünya çapında 541 milyon insanın enfekte
olmasına ve yaklaşık 7 milyon insanın hayatını
kaybetmesine yol açmıştır 2. Resmi kayıtlara
geçmemiş hastalar da göz önüne alındığında bu
rakamların çok daha yüksek olduğu düşünülmektedir.
Gittikçe kalabalıklaşan ve turizm veya ticaret
nedenli hareketliliklerle artık daha kolay yayılabilir
hale gelen patojenlerin küresel ölçekli salgınlarına
karşı genel olarak tüm dünyanın, özel olarak da tıp
endüstrisi ve sağlık bakım sağlayıcılarının öncesine
göre daha da fazla hazırlıklı olması gereksiniminin
altı çizilmektedir 3.
Tıp profesyonellerinin bir salgın hastalıkta bazı
temel görevi bulunmaktadır. Bunlardan ilki yayılmakta
olan patojen ve bu patojenin yayılımını
engelleyen önlemler hakkında toplumu bilgilendirmek,
ikincisi hastalığa yakalananların etkili tedavisi
ile salgının neden olduğu mortalite ve morbidite
değerlerini azaltmak ve üçüncüsü de ister klinik
olarak hastalık semptomlarını göstersin isterse
de subklinik olsun pozitif bireylerin hızlı ve doğru tanısını yapmaktır. Gerçekten de pozitiflerin erken
tanısı ve izolasyona alınması, tüm salgın hastalıkların
önünün alınmasında oldukça kritik bir gereksinimdir.
İşte bu temel görevin yüklenicisi tıbbi
mikrobiyoloji laboratuvarlarıdır.
Halen yaşanmakta olunan COVID-19 pandemisinin
ivedilikle bertaraf edilmesi ve gelecekte
yaşanması olası benzer yayılımlara karşı gereken
etkili cevabın üretilmesi adına büyük ölçekli salgınlarda
görev yapacak kapsamlı moleküler mikrobiyoloji
laboratuvarlarına gereksinim duyulmuştur.
Bu laboratuvarlar, günlük binlerce örneği işleme
kapasitesine sahip, hızlı, güvenilir ve moleküler
mikrobiyolojik teknikler gibi son teknoloji test yöntemlerini
uygulayabilecek özellikte olmalıdır.
Bu bölümde, moleküler mikrobiyolojik teknikleri
kullanan pandemi tanı laboratuvarının yönetimi,
yaşanılan COVID-19 pandemisinden edinilen bilgi
ve deneyimler ışığında değerlendirilerek gelecekte
ortaya çıkması olası salgınlara hazırlık için göz
önünde bulundurulabilecek bazı önerilerde bulunulmuştur.