Hâfıza, Dezenformasyonun/Yanlış Bilginin Yayılmasının Sebeplerinden Biri Olabilir Mi? Filistin Haberlerinin Seri Yeniden Üretimi Üzerine Bir Uygulama

Kocabaş O.

ADAM ACADEMY JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, cilt.15, sa.2, ss.543-588, 2025 (TRDizin)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 15 Sayı: 2
  • Basım Tarihi: 2025
  • Doi Numarası: 10.31679/adamakademi.1524733
  • Dergi Adı: ADAM ACADEMY JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES
  • Derginin Tarandığı İndeksler: Directory of Open Access Journals, TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.543-588
  • İnönü Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Bartlett’in rasyonelleştirme, seviyeleme ve keskinleştirme kavramlarıyla tanımladığı hâfıza yanılgılarının haber aktarımında nasıl ortaya çıktığını gözlemlemek ve bunların hakikat sonrası tartışmalarının esasını oluşturan dezenformasyon ve yanlış bilgi ile olan ilişkisini anlamak bu çalışmanın amacıdır. Çalışma nitel bir desende tasarlanmış ve çalışmada Bartlett’in geliştirdiği seri yeniden üretim metodu kullanılmıştır. Gönüllü 48 kişi arasından anket ile seçilen 40 katılımcı rastgele 5’li 8 insan zincirine ayrılmıştır. Filistin ve İsrail yanlısı olmak üzere iki farklı haberin her bir zincirdeki seri yeniden üretimi nitel içerik analiziyle tahlil edilmiştir. Analiz sonucunda seri yeniden üretim sürecinde haberlerdeki ifadelerin genelleştirildiği, çıkarmalar yoluyla yoğunlaştırıldığı veya anlamsızlaştırıldığı ve zaman zaman ifadelerin tümüyle değiştirilerek haberin anlamının kırıldığı tespit edilmiştir.

Bartlett’in rasyonelleştirme, seviyeleme ve keskinleştirme kavramlarıyla tanımladığı hâfıza yanılgılarının haber aktarımında nasıl ortaya çıktığını gözlemlemek ve bunların hakikat sonrası tartışmalarının esasını oluşturan dezenformasyon ve yanlış bilgi ile olan ilişkisini anlamak bu çalışmanın amacıdır. Çalışma nitel bir desende tasarlanmış ve çalışmada Bartlett’in geliştirdiği seri yeniden üretim metodu kullanılmıştır. Gönüllü 48 kişi arasından anket ile seçilen 40 katılımcı rastgele 5’li 8 insan zincirine ayrılmıştır. Filistin ve İsrail yanlısı olmak üzere iki farklı haberin her bir zincirdeki seri yeniden üretimi nitel içerik analiziyle tahlil edilmiştir. Analiz sonucunda seri yeniden üretim sürecinde haberlerdeki ifadelerin genelleştirildiği, çıkarmalar yoluyla yoğunlaştırıldığı veya anlamsızlaştırıldığı ve zaman zaman ifadelerin tümüyle değiştirilerek haberin anlamının kırıldığı tespit edilmiştir.