Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tarihte Türkler ve Moğollar, Kürşat Yıldırım, Editör, Bilge Oğuz Yayınları, İstanbul, ss.179-188, 2023
Tabgaçlar拓跋, Mançurya’da anavatanları olan Amur ve Argun Nehri arasındaki bölgeden II. yüzyılın ikinci yarısında Moğolistan ve İç Moğolistan’a göç ettiler. Kısa süren Xianbei devletinin hükümdarı Tanshihuai’ın 檀石槐 (136-181) ölümünden sonra Çin’in kuzeyinde Shaanxi ve Hebei bölgelerine kademe kademe yerleştiler. IV. yüzyılda bu bölgelerde Dai Devleti代國 (315-376) ve ardından Kuzey Wei北魏 (386-534) Hanedanı’nı kurdular. 439 yılına gelindiğinde ise Kuzey Wei Devleti Çin’in kuzeybatısındaki Gansu’da son olarak Kuzey Liang Devleti’ni北涼國 (397-439) yıkarak kendi otoritesi ekseninde Çin’in merkezinde ve kuzeyinde siyasi birliği sağladı.
Tuyuhunlar吐谷渾 ise Çin tarihi kayıtlarına göre Çin’in kuzeydoğusundaki Liaoxi ve Liaodong’da Xianbeilerin Murong boyuna dayanmaktaydı. III. yüzyılda bu bölgelere geldiği anlaşılan Murong慕容 boyunun lideri Shegui涉歸, aynı yüzyılın sonlarına doğru oğulları Gui廆 ve Tuyuhun arasında boyları üleştirdi. 283 yılında Shegui ölünce iki kardeş arasında otlak kavgası meydana geldi. Tuyuhun, kendisine bağlı olan boylarla birlikte batıya göç ederek Gansu bölgesi ile Qinghai’daki Koko Nor Gölü civarına yerleşti. IV. yüzyılın başlarından itibaren Sichuan’ın kuzeybatısına, Gansu’nun güneyine, Doğu Türkistan’a ve Tibet’e kadar uzanan bir hakimiyet sahası oluşturdu.
V. yüzyılın ilk yarısına kadar iyi olan Tabgaç-Tuyuhun ilişkileri 439 yılından itibaren gerilimli bir safhaya girdi. Kuzey Liang Devleti’nin de ortadan kalkmasıyla artık kuzey ve doğu taraflarından çevrilen Tuyuhunlar bulundukları bölgede Tabgaç tehdidi altında kaldı. Nihayetinde Tabgaçlar 444-445, 460, 470 ve 473 yıllarında Tuyuhunlar üzerine dört büyük askeri sefer düzenlediler. Tuyuhunlar özellikle 444-445 ve 460 yıllarında Qinghai’daki topraklarında yer alan müstahkem Bailan 白蘭bölgesine sığınarak hem Tabgaç saldırılarından kurtuldular hem de burada yeniden toparlanma fırsatı buldular. 439 yılına kadar Çin’in kuzeyinde Batı Yan西燕, Xia夏 ve Kuzey Liang devletlerini ortadan kaldırıp “Beş Yabancı Kavim ve On Altı Krallık五胡十六國 (304-439)” devrini sonlandıran Tabgaçların ömrü 317-663 yılları arasında varlık gösteren Tuyuhunlar üzerinde egemen olmaya yetmedi. Bu açıdan Tabgaçların Tuyuhunlar üzerinde egemen olamaması ile ilgili olarak Bailan bölgesinin bu durumda ne derecede etkin olduğunun tartışılması gerekmektedir.
Bu yazıda Tabgaçların, düzenledikleri dört büyük askeri sefere rağmen Tuyuhunlar üzerinde egemen olamaması ele alınırken Bailan bölgesinin konumu ve Tabgaç-Tuyuhun çatışmalarında Bailan bölgesinin önemi incelenecektir.