Azmîzâde Hâletî Dîvânı’nda melâmet ehli olarak âşık


Creative Commons License

Çelik M. F.

RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, sa.22, ss.556-567, 2021 (Hakemli Dergi)

Özet

Kaynaklar vasıtasıyla edindiğimiz bilgilere göre 1570 yılında dünyaya gelen Azmîzâde Hâletî’nin asıl adı Mustafa’dır. İyi bir medrese eğitiminin ardından müderrislik, kadılık ve kazaskerlik gibi görevlerde bulunan Azmîzâde Hâletî, 17. yüzyıl klasik Türk şiirinin önemli sanatçılarından biridir. Biyografik bilgiler veren kaynaklarda okumayı seven, araştırmacı, iyiliksever, ilim ve kültür meraklısı bir kişi olarak tanıtılan şair, rubailerinin yanı sıra âşıkâne, rindâne ve hâkimâne tarzda yazdığı gazeller ile de ön plana çıkmıştır. Hâletî’nin şiirlerinde dikkat çeken unsurlardan bir diğeri ise melâmetîlik kavramıdır. Dîvânındaki şiirlerin bazı bölümlerinde bu kavrama yer vermiş ve çeşitli bağlamlarda bu kavramı işleyerek kullanmıştır. Sözlük anlamı itibariyle kınamak, ayıplamak ve sitem etmek gibi anlamlara gelen melâmet kelimesi, Arapça levm kelimesinden türemiştir. Kınanmayı ve ayıplanmayı kendilerine bir görev addeden melâmet yolcularına ise melâmî adı verilmiştir. Bu çalışma aracılığıyla melâmet kavramının ve klasik Türk şiiri bünyesinde âşık rolünü icra eden bir tip olarak ifade edebileceğimiz melâmîlerin Azmîzâde Hâletî Dîvânı’ndaki yansımaları ele alınmıştır. Bu doğrultuda Azmîzâde Hâletî’nin hayatı ve edebî kişiliğinden yola çıkılarak melâmet ve melâmîlik gibi hususların dîvânındaki işleniş şekli ve bu kavramlara bakış açısı incelenmiştir. Öte yandan bu çalışma aracılığıyla melâmîliğin 17. yüzyıl klasik Türk şiirine yansımaları ve şairin dîvânında yer alan âşık tipinin, melâmetîlik bağlamındaki konumu açıklanmaya çalışılmıştır.

Information that we collected with the help of resources show that, Azmizade Haleti’s (birth: 1570) real name is Mustafa. Azmizade Haleti, who had a sophisticated medresseh education and became qadi and military judge, was one of the important artists of the classical Turkish poetry in the 17. century. In the biographical resources, he is portraited as an avid reader, culture and science lover. Also, he came into prominence by writing the ghazals with the type of aşıkane, rindane and hakimane. In Haleti’s poems, melâmî tradition (melâmîlik) is worth to mention. In some part of his poems in his divan, he mentioned this concept and used it in different contexts. To define, in the dictionary, melâmîlik means ‘to condemn, blame, and reproach’. It is derived from word levm which is Arabic. Melâmet passengers who likes to be blamed and condemned are called melâmî. In this work, melâmet concept is defined and explained its reflections in Azmizade Haleti Divan because melâmet is seen as lover type in the classical Turkish poetry. By this token, Azmizade Haleti’s life and melâmet and melâmîlik concepts which is seen in Haleti’s literary character will be expolored. On the other hand, it is aimed to explain melâmîlik concept’s reflections in 17. century classical Turkish poetry, poet’s lover type in his poems and its link with melâmî tradition through this study.