Akademik Veri Yönetim Sistemi
FİNANSAL VAKA ANALİZLERİ VAKALARLA BANKACILIK, Aysan Ahmet Faruk,Camgöz Mevlüt,Yiğit Fatih, Editör, Nobel Yayınevi, Ankara, ss.207-226, 2021
Medeniyetimizin asırları aşan zaman boyutlarında başarı ile yaşatmış olduğu “Ahilik”,
“Lonca”, “İmece” gibi yardımlaşma ve dayanışma temelli sosyo-ekonomik oluşumlar bulunmaktadır. Bu kuruluşlar günümüzde modern anlamda kooperatifçiliğin de gelişmesinin
altyapısını oluşturmuştur. Kooperatiflerin temel yapısını oluşturan ilkeler; yardımlaşma,
sorumluluk duygusu, eşitlik, adalet, dayanışma olarak sıralanabilir. Bu bağlamda kooperatifler hayatın çeşitli alanlarında sürdürdükleri faaliyetleri ile ortaklarına farklı açılardan
yararlar ve katkılar sağlamaktadır. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de çeşitli şekil ve yapılardan meydana gelen kooperatif türlerinin ilk sıralarında yer alan, tarımsal alanda faaliyet
gösteren Tarım Kredi Kooperatifleridir. Günümüzde söz konusu kooperatif türleri birçok
gelişmiş ülkenin ekonomik kalkınmasında önemli rol oynamaktadır. Son yıllarda tüm dünyayı etkisi altına alan küresel ısınma, beraberinde iklim değişikliklerini de getirmiştir. Bununla birlikte, COVID 19 küresel salgınının tarım sektörünü de derin olarak olumsuz etkilemesiyle karşılaşılan tarım odaklı sorunlar ve bunlara yönelik geliştirilen çözümlemeler
daha büyük önem kazanmıştır.
Bütün sektörlerde olduğu gibi tarımsal alanda da etkin üretim yapılabilmesi için gerekli
olan vazgeçilmez faktör, ihtiyaç duyulan fonların uygun zaman ve iklimde sağlanmasıdır.
Fonlama alternatiflerinin artmasıyla birlikte maliyetlerinin de ivme kazandığı günümüz
piyasa koşullarında fonların etkin yönetilmesi, finans departmanı yöneticilerinin performansı ile doğrudan ilişkilidir. Nakit akımlarının planlanarak sorumlulukların zamanında
karşılanması, atıl kaynakların optimal seviyede verimli olarak değerlendirilmesi, likiditenin
de makul ölçülerde tutulması, hayati öneme sahip olmaktadır. Özellikle kooperatif işletmelerinde alacakların uzun zaman tahsil edilemeyerek belirli ortaklar üzerinde kalması, alışılagelmiş bir tablodur. Bu durum, alacakların likiditesini kaybettirerek kooperatiflerin krediye dönüştürebileceği finansal kaynakların azalmasına neden olmaktadır. Dolayısıyla kooperatifin ortakları konumunda olan çiftçilerin finansal ihtiyaçları, zamanında ve yeterli olarak
karşılanamamaktadır. Kooperatiflerin mevcut kurumsal düşük performansları da sorunlar
sarmalına eklendiğinde, geçmişte Kamu İktisadi Teşekküllerinde olduğu gibi bu kooperatiflerin daha yıkıcı kurumsal facialara maruz kalabileceği söylenebilir.
Son yıllarda artan gıda fiyatlarının da etkisiyle Türkiye’de tarım sektörünün sorunları çok
daha fazla gündeme gelmektedir. Türkiye’de tarımsal amaçlı kooperatifçiliğin geçmişi
oldukça gerilere gitmekle birlikte kooperatiflerin arzu edilen seviyede etkinliğe ve verimliliğe ulaştığını söylemek pek mümkün değildir. Bu bağlamda, ülke genelinde faaliyet gösteren Tarım Kredi Kooperatiflerinin genel finansal yapısına bakıldığında, öz kaynak yabancı
kaynak dengesinin bozuk olduğu, likidite seviyelerinin düşük seyrettiği, finansman maliyetlerinin ivme kazandığı, dönem kâr ve zarar sonuçlarının dalgalı bir yapı arz ettiği gözlenmektedir. Ayrıca daha çok çiftçiye ulaşmakta ve aktif ortak sayılarında da yetersizlikler
olduğu görülmektedir. Sorunların çözümü için sağlıklı finansal yapı ve işleyişi ile kurumsal
performansın arttırılmasına yönelik rasyonel adımların atılmasının lüzumlu olduğu öngörülmektedir.
Bu çalışmada, diğer işletmelerden oldukça farklı karakteristik spesifik özelliklere sahip
Tarım Kredi Kooperatiflerinin öncelikle kavramsal çerçevesi çizilerek işlevleri açıklanmıştır. Çalışmanın temel hedefi olarak bu kooperatiflerin ülkemizdeki verimsizliğine “Vekâlet
Teorisi ve Temsil Maliyeti” kuramı bağlamında irdelemelerde bulunulmuştur. Bu amaçla,
mikro düzeyde ele alınan bir birim kooperatifi örneğine ait finansal kalemler ve diğer veriler çerçevesinde vaka incelemesi yapılmıştır. İncelemede, farklı mali analizler kullanılarak
finansal çarpıklıklar ve kurumsal verimsizlikler tespit edilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak
ulaşılan bulgular ve literatür taraması çerçevesinde değerlendirmelerde bulunup Tarım
Kredi Kooperatiflerinin iyileştirilmesi amacıyla kapsamlı çözüm önerileri geliştirilmeye
çalışılmıştır. Bu bağlamda, Tarım Kredi Kooperatiflerinin uzun vadede ülke ekonomisine
katkısı hedefleniyorsa radikal önlemlerin alınması gerekmektedir. Kooperatiflerin temel
demokratik ilkeleriyle uyumlu modern bir Kooperatifçilik Kanunu ve özerklik yapılarını
zedelemeyen kooperatif bankası zorunludur.
Anahtar Kelimeler: Tarım Kredi Kooperatifleri, Vekâlet Teorisi ve Temsil Maliyeti, Finansal Yapı, Birim Kooperatif