TARIM KREDİ KOOPERATİFİ VAKASI: VEKÂLET TEORİSİ VE TEMSİL MALİYETİ


Creative Commons License

Tetik N.

in: FİNANSAL VAKA ANALİZLERİ VAKALARLA BANKACILIK, Aysan Ahmet Faruk,Camgöz Mevlüt,Yiğit Fatih, Editor, Nobel Yayınevi, Ankara, pp.207-226, 2021

  • Publication Type: Book Chapter / Chapter Vocational Book
  • Publication Date: 2021
  • Publisher: Nobel Yayınevi
  • City: Ankara
  • Page Numbers: pp.207-226
  • Editors: Aysan Ahmet Faruk,Camgöz Mevlüt,Yiğit Fatih, Editor
  • Inonu University Affiliated: Yes

Abstract

Medeniyetimizin asırları aşan zaman boyutlarında başarı ile yaşatmış olduğu “Ahilik”, “Lonca”, “İmece” gibi yardımlaşma ve dayanışma temelli sosyo-ekonomik oluşumlar bulunmaktadır. Bu kuruluşlar günümüzde modern anlamda kooperatifçiliğin de gelişmesinin altyapısını oluşturmuştur. Kooperatiflerin temel yapısını oluşturan ilkeler; yardımlaşma, sorumluluk duygusu, eşitlik, adalet, dayanışma olarak sıralanabilir. Bu bağlamda kooperatifler hayatın çeşitli alanlarında sürdürdükleri faaliyetleri ile ortaklarına farklı açılardan yararlar ve katkılar sağlamaktadır. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de çeşitli şekil ve yapılardan meydana gelen kooperatif türlerinin ilk sıralarında yer alan, tarımsal alanda faaliyet gösteren Tarım Kredi Kooperatifleridir. Günümüzde söz konusu kooperatif türleri birçok gelişmiş ülkenin ekonomik kalkınmasında önemli rol oynamaktadır. Son yıllarda tüm dünyayı etkisi altına alan küresel ısınma, beraberinde iklim değişikliklerini de getirmiştir. Bununla birlikte, COVID 19 küresel salgınının tarım sektörünü de derin olarak olumsuz etkilemesiyle karşılaşılan tarım odaklı sorunlar ve bunlara yönelik geliştirilen çözümlemeler daha büyük önem kazanmıştır. Bütün sektörlerde olduğu gibi tarımsal alanda da etkin üretim yapılabilmesi için gerekli olan vazgeçilmez faktör, ihtiyaç duyulan fonların uygun zaman ve iklimde sağlanmasıdır. Fonlama alternatiflerinin artmasıyla birlikte maliyetlerinin de ivme kazandığı günümüz piyasa koşullarında fonların etkin yönetilmesi, finans departmanı yöneticilerinin performansı ile doğrudan ilişkilidir. Nakit akımlarının planlanarak sorumlulukların zamanında karşılanması, atıl kaynakların optimal seviyede verimli olarak değerlendirilmesi, likiditenin de makul ölçülerde tutulması, hayati öneme sahip olmaktadır. Özellikle kooperatif işletmelerinde alacakların uzun zaman tahsil edilemeyerek belirli ortaklar üzerinde kalması, alışılagelmiş bir tablodur. Bu durum, alacakların likiditesini kaybettirerek kooperatiflerin krediye dönüştürebileceği finansal kaynakların azalmasına neden olmaktadır. Dolayısıyla kooperatifin ortakları konumunda olan çiftçilerin finansal ihtiyaçları, zamanında ve yeterli olarak karşılanamamaktadır. Kooperatiflerin mevcut kurumsal düşük performansları da sorunlar sarmalına eklendiğinde, geçmişte Kamu İktisadi Teşekküllerinde olduğu gibi bu kooperatiflerin daha yıkıcı kurumsal facialara maruz kalabileceği söylenebilir. Son yıllarda artan gıda fiyatlarının da etkisiyle Türkiye’de tarım sektörünün sorunları çok daha fazla gündeme gelmektedir. Türkiye’de tarımsal amaçlı kooperatifçiliğin geçmişi oldukça gerilere gitmekle birlikte kooperatiflerin arzu edilen seviyede etkinliğe ve verimliliğe ulaştığını söylemek pek mümkün değildir. Bu bağlamda, ülke genelinde faaliyet gösteren Tarım Kredi Kooperatiflerinin genel finansal yapısına bakıldığında, öz kaynak yabancı kaynak dengesinin bozuk olduğu, likidite seviyelerinin düşük seyrettiği, finansman maliyetlerinin ivme kazandığı, dönem kâr ve zarar sonuçlarının dalgalı bir yapı arz ettiği gözlenmektedir. Ayrıca daha çok çiftçiye ulaşmakta ve aktif ortak sayılarında da yetersizlikler olduğu görülmektedir. Sorunların çözümü için sağlıklı finansal yapı ve işleyişi ile kurumsal performansın arttırılmasına yönelik rasyonel adımların atılmasının lüzumlu olduğu öngörülmektedir. Bu çalışmada, diğer işletmelerden oldukça farklı karakteristik spesifik özelliklere sahip Tarım Kredi Kooperatiflerinin öncelikle kavramsal çerçevesi çizilerek işlevleri açıklanmıştır. Çalışmanın temel hedefi olarak bu kooperatiflerin ülkemizdeki verimsizliğine “Vekâlet Teorisi ve Temsil Maliyeti” kuramı bağlamında irdelemelerde bulunulmuştur. Bu amaçla, mikro düzeyde ele alınan bir birim kooperatifi örneğine ait finansal kalemler ve diğer veriler çerçevesinde vaka incelemesi yapılmıştır. İncelemede, farklı mali analizler kullanılarak finansal çarpıklıklar ve kurumsal verimsizlikler tespit edilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak ulaşılan bulgular ve literatür taraması çerçevesinde değerlendirmelerde bulunup Tarım Kredi Kooperatiflerinin iyileştirilmesi amacıyla kapsamlı çözüm önerileri geliştirilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda, Tarım Kredi Kooperatiflerinin uzun vadede ülke ekonomisine katkısı hedefleniyorsa radikal önlemlerin alınması gerekmektedir. Kooperatiflerin temel demokratik ilkeleriyle uyumlu modern bir Kooperatifçilik Kanunu ve özerklik yapılarını zedelemeyen kooperatif bankası zorunludur. Anahtar Kelimeler: Tarım Kredi Kooperatifleri, Vekâlet Teorisi ve Temsil Maliyeti, Finansal Yapı, Birim Kooperatif