Akademik Veri Yönetim Sistemi
IX. ULUSLARARASI DÜNYA DİLİ TÜRKÇE SEMPOZYUMU, Malatya, Türkiye, 2 - 04 Kasım 2017, ss.205
Bu çalışmada Mihalicî Mustafa Efendi’nin Zübdetü’l-Beyân isimli eseri ele alınmıştır. Zübdetü’l-Beyân’ın ilk baskısı 1297/1880’de İstanbul’da Mihran matbaasında ve ikinci baskısı 1325/1909’da Mahmud Beg matbaasında yapılmıştır. Eserde, Meânî, Beyân ve Bedî ilimlerinden oluşan Belâgat’in Beyân şubesi anlatılmıştır. Ahmet Cevdet Paşa’nın Belâgat-ı Osmâniyyesi’nden bir yıl önce basılan Zübdetü’l-Beyân, Türkçe’de Belâgat’ın tek şubesini bütün yönleriyle ele alan tek kitaptır. Eserde Beyân’ın konularından teşbîh, istiâre, mecâz-ı mürsel, kinâye, tarîz vb. konular hemen hemen bütün alt başlıkları ve teferruatıyla ele alınır. Bu yönüyle Türkçe’de Belâgat’in bir şubesini bir bütün olarak konu edinen, sistemli ilk ve tek Belâgat kitabıdır. Zübdetü’l-Beyân, Tanzimat döneminde öne çıkan dil farkındalığının bir yansıması olarak görülebilir. Bu düşünceye göre Türkçe ayrı bir dil olduğu gibi ayrı bir grameri ve retoriği de olmalıydı. Eskiyi reddedenler ve Batı’yı örnek alanlar ya da eskiyi olduğu gibi devam ettirmek isteyenler arasında Mihalicî Mustafa Efendi, eskiyi farklı bir şekilde sürdürmeye devam etmiştir. Zübdetü’l-Beyân’da örnekler Türkçeleşmiş, buna karşılık tasnifler ve terimler konusunda yıllarca Osmanlı medreselerinde okutulan Arapça Belâgat kitaplarının etkisinde kalınmıştır. Zübdetü’l-Beyân bu haliyle yine de Recâîzâde’nin Talîm-i Edebiyatındaki veya Ahmed Reşîd Rey’in Nazariyyât-ı Edebiyyesindeki farklı ve daha özgün tasnif ve açıklamalarına giden yolda bir merhale olmuştur. Bu çalışmada Mihalicî Mustafa Efendi hakkında kısa bir bilgiden sonra Belâgat hakkında genel bilgiler verilerek Zübdetü’l-Beyân’ın Türkçe Belâgat kitapları içerisindeki yeri, muhtevası ve metodu açıklanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Mihalicî Mustafa Efendi, Zübdetü’l-Beyân, Belâgat, Beyân.