Akademik Veri Yönetim Sistemi
14. ULUSLARARASI DÜNYA DİLİ TÜRKÇE SEMPOZYUMU (20-22 EKİM 2022, Alanya/ANTALYA), Antalya, Türkiye, 20 - 22 Ekim 2022, ss.310
Klasik üslubun önemli temsilcilerinden olan Şeyhülislam Yahya (1561-1644), şiirlerinde
İstanbul Türkçesi diye isimlendirilen bir dil kullanmış ve kendisinden sonra gelen birçok şairi dil ve
üslup noktasında etkilemiştir. Onun dilinin ve üslubunun önemli bir parçası da şiirlerinde tasarlama
kiplerine çokça yer vermesidir. Böylece şair, şiirini çok daha canlı ve akıcı kılarak okuru/dinleyiciyi
kurgusal dünyaya daha fazla çekmeyi başarmış ve şiirini öyküleyici bir icradan çok görsel bir anlatıya
yakınlaştırmıştır. Bu doğrultuda onun anlam ve üslup oluşturma çabası amacıyla yararlandığı yapılardan
birisi de istek eki olan -(y)A’dır.
Şeyhülislam Yahya Divanı’nda istek kipleri istek/arzu bildirmek dışında şu işlev ve anlam
katmanlarıyla kullanılmıştır: 1. Dua 2. İyi dilek, hayır dua 3. Kötü dilek 4. İştiyak, özlem, hasret 5.
Beklenti, 6. Dikkat çekme, gösterme 7. İrşat, nasihat 8. Çağrı, davet; arz, teklif 9. Uyarma, sakındırma
10. Sitem, şikâyet, itiraz 11. Dokundurma, tariz 12. Teşvik, telkin 13. Kararlılık, sebat 14. Teslimiyet,
boyun eğme 15. Teselli, teskin 16. Yüceltme, övme 17. Kendini yüceltme, övünme 18. Hayıflanma, dert
yanma 19. Acıma 20. Tavsiye, yönlendirme 21. İstikrah, hoşnutsuzluk 22. Telaş, endişe, işfak (korkuyla
bekleme) 23. Küçümseme, tahkir, yerme 24. Varsayma, farz etme 25. Yalvarma, niyaz, istirham. Bu
çalışmada ise söz konusu kipin işaret edilen bu işlev ve anlamlar dışında, bağımlı ve bağımsız cümlelerin
yüklemi olarak isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil, şart, gereklilik, amaç, zaman/zaman zarfı, ihtimal, -dIr
bildirme eki, geçmiş zaman, geniş zaman ve gelecek zaman gibi işlev ve anlamlar üstlendiği
gösterilmiştir.
Kimi şiir örneklerinde birden fazla anlam ihtimalinin ortaya çıktığı görülmüştür. Bazı
çalışmalarda böyle durumlar söz konusu olduğu zaman iki muhtemel yanlışa rastlamak mümkündür: A.
Bu anlamlardan birini mutlak doğru kabul etmek B. Mutlak yanlış olanı doğru kabul etmek. Çalışmanın
bir amacı da bir üst dil olan şiir diline ve özelde klasik Türk şiirinin kendi bağlam ve kurgu dünyasına
atıflar yaparak bazen her iki ihtimalin de doğru olabildiğini, bu durumun şairin bilinçli bir tercihi
olabileceğini göstermeye çalışmaktır. Klasik şiirin doğasında kelimelerin/göstergelerin birçok anlamı
gösterecek şekilde kullanılması yatmaktadır (iham, tevriye, kinaye, mecaz vs.). Fakat usta şairlerin
elinde bu anlam katmanlarının çoğaltılması sadece kelimeler yoluyla değil, yapılar ve dil bilgisel
unsurlar aracılığıyla da yapılmaktadır. Bu nedenle şerh ve tahlil çalışmalarının başarılı bir dil içi
çeviriye, bu çeviri faaliyetinin ise en nihayetinde “dil”i doğru algılamaya/anlamlandırmaya dayandığına
işaret edilerek dil ve edebiyat çalışmalarının birlikte yürütülmesinin önemine vurgu yapılmıştır.
Anahtar Sözcükler: klasik Türk şiiri, Şeyhülislam Yahya, istek kipi, işlev, anlam, diliçi çeviri